Informatiewaarde van archeologisch brons

Hoeveel informatie kunnen we uit gecorrodeerd archeologisch brons halen? Op die vraag heb ik tijdens mijn promotieonderzoek antwoord gezocht, en gevonden. De resultaten zijn hier online te lezen en ook hier te downloaden.

Tussenresultaten zijn online gepubliceerd op Kennis voor Collecties. Een uitgebreide publicatie over het onderzoek naar de krammen uit Zevenbergen is online te lezen op de website van Sidestone Press, met onder andere mijn bijdrage in hoofdstuk 9. Die overigens ook hier te downloaden is. En hier een stuk voor niet-ingewijden.

De verschillende levensfasen van archeologische objecten kunnen worden beschreven in een artefact biografie. In dit onderzoek is een vernieuwde versie gedefinieerd: artefact biografie 2.0 (Fig. 1). Daar zijn corrosie, opgraving, behoud en toekomstig gebruik zoals opslag, tentoonstelling en studie geïmplementeerd, naast de al eerder gedefinieerde stadia van verwerking, toepassing en depositie in het verleden.

De kern van de dissertatie wordt gevormd door kleine bronzen krammetjes (Fig. 2) uit de Vroege IJzertijd, gevonden in een grafheuvel in Oss-Zevenbergen, Nederland. Deze voorwerpen zijn slechts een halve centimeter lang, met een dikte van enkele millimeters. Door de artefact biografie 2.0 van deze bronzen objecten uit te werken, was het mogelijk om waardevolle kennis te vergaren over de buitengewone begrafenis van een man in Nederland.

• Het is vastgesteld dat de krammetjes geproduceerd zijn door één partij grondstof koud te bewerken gevolgd door een warmtebehandeling, of warm te bewerken.
• De bronzen krammetjes zijn daarna bewust vertind en bevestigd op een houten en/of lederen ondersteuning.
• Dit resulteerde in versierd paardentuig en slijtage van de vertinning onthult dat dit object grondig is gebruikt.
• Vervolgens is het voorwerp met de bevestigde krammen gebruikt in het begravingsritueel van een man, waarbij delen in nauw contact zijn geweest met de brandstapel. Ontmanteld eindigde het gedecoreerde tuig in de bodem onder de grafheuvel.
• Cupriet (Cu₂O), malachiet (Cu₂(CO₃)(OH)₂) en cassiteriet (SnO₂) hebben zich ontwikkeld gedurende de post-depositie-fase, waarschijnlijk door periodieke precipitatie, hetgeen heeft geleid tot gelaagde corrosieproducten. Ook wordt in dit onderzoek beargumenteerd dat te verwachten is dat de specifieke krullende morfologie van malachiet vaker gevonden zal worden op archeologisch brons dan tot nu toe aangenomen wordt.
• Hedendaagse conservering van de kwetsbare krammetjes heeft uitgebreid onderzoek mogelijk gemaakt. Echter, de aanwezigheid van een polymere afdeklaag heeft ook de uitvoering van enkele analytische technieken bemoeilijkt.
• Opslag van het opgegraven materiaal tezamen met bijbehorende vondstcomplexen verzekert toekomstige studiemogelijkheden. Door meerdere vondsten op dit moment tentoon te stellen in een museum, wordt het levensverhaal van de bronzen krammetjes uit Zevenbergen aan het publiek onthuld.

Door meerdere levensfasen van de krammen uit Zevenbergen vanuit een interdisciplinair perspectief te bestuderen, is het mogelijk geweest om informatie te vergaren die voor andere bronzen, en uiteindelijk metaal in het algemeen, toepasbaar is. Drie kenmerkende resultaten zijn hieronder samengevat.

1. Corrosieproducten en insluitsels weerspiegelen mogelijk originele microstructuur
   Nadat een dwarsdoorsnede van een gecorrodeerd voorwerp is gemaakt, kunnen de vorm en grootte van korrels van de originele metallische microstructuur mogelijk worden herkend, vooral wanneer interkristallijne corrosie en/of breukvorming heeft plaatsgevonden. Patroonvorming door insluitsels in brons kan bepaling van de metallische korrelvorm en -grootte mogelijk maken zonder te etsen.
2. BTAH bindt met Sn en SnO₂
   Corrosieremmer benzotriazool (BTAH) wordt over het algemeen preventief aangebracht op koperlegeringen, omdat het bindt met koper. Deze studie heeft aangetoond dat BTAH chemisch wordt geadsorbeerd op het oppervlak van tin (Sn) en cassiteriet (SnO₂). Het gehele skelet van BTAH lijkt betrokken te zijn bij de formatie van een BTA-complex en de gevormde film is dun: in de orde-grootte van een aantal molecuullagen.
3. Technisch onderzoek vóór conservering verhoogt de informatiewaarde van een voorwerp
   Dit onderzoek heeft laten zien dat, als het gebruik van polymere afdeklagen onvermijdelijk is, bijvoorbeeld voor versteviging, het aan te bevelen is om technisch onderzoek uit te voeren voordat (gedeeltelijke) conservering van het voorwerp (of ensemble) plaatsvindt. Op die manier bemoeilijkt de afdeklaag de waarneming van het oppervlak van het voorwerp niet en is het mogelijk om informatie te vergaren met behulp van experimentele analytische technieken. Als gevolg daarvan wordt de informatiewaarde van het voorwerp verhoogd.